سواد رسانه‌ای (۱۱): قاعده دربرگیری
اطلاع رسانی و ارتباطات /حمیدرضا نـجفی
اولویت‌های رسانه‌ها برای درج اخبار کدامند؟ این اولویت‌ها چه ارتباطی با مخاطبان دارند؟ قواعد درج خبر کدامند؟ در این فیلم کوتاه سعی شده بیننده با ویژگی یا «قاعده دربرگیری» اخبار آشنا شود.
فیلم (۱): خبر چیست؟ / فیلم (۲): منبع خبر چیست؟ / فیلم (۳): سلسله مراتب خبری چیست؟ / فیلم (۴): روزنامه‌نگارها چگونه تحقیق می‌کنند؟ / فیلم (۵): کسب خبر آری، اما چگونه؟ / فیلم (۶): هزینه تامین خبر / فیلم (۷): یک شبکه اجتماعی یک روزنامه نیست / مقاله (۸): انواع مهارت‌های روزنامه‌نگاری در تلویزیون بین‌المللی TV5MONDE فرانسه / فیلم (۹): تبلیغات در رسانه‌ها / فیلم (۱۰): پاپاراتزی، چشم‌چرانی یا روزنامه‌نگاری؟
حرفه‌ای‌گرایی در روابط عمومی
اطلاع رسانی و ارتباطات /حمیدرضا نـجفی
حرفه‌ای‌گرایی در روابط عمومی را شاید بتوان بزرگترین دغدغه امروز استادان این حوزه دانست. چالش‌های موجود در امور ارتباطی (خبررسانی، تعامل و تبلیغات) و عدم ارتباط درخور و مورد انتظار با مخاطب از یک سو و کارکنان و مدیریت از سوی دیگر، عموما از ضعف در قابلیت‌های علمی و تجربی کارگزاران این رشته یا عدم تطابق مهارت‌های کارکردی آن‌ها با محیط‌های حرفه‌ای ناشی می‌شود. لذا مناسب به نظر می‌رسد در پژوهش‌های آسیب‌شناسانه این حوزه، سوای اصول علمی و تجربی، بازار کار یا همان محیط حرفه‌ای نیز مورد کنکاش قرار گیرد. در این صورت خیلی زود به این واقعیت پی خواهیم برد که اصولاً فضای کاری ناشی از توقعات طرفین ارتباط (مدیریت، کارکنان و مخاطبین) و امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری نیز چندان مطابقتی با شاخص‌های یک «محیط حرفه‌ای» ندارند! با وجود این، نمی‌توان سکوت اختیار کرد و به این بهانه چاره‌اندیشی را در انتظار ایجاد شرایطی آرمانی به فراموشی سپرد، بلکه مناسب‌تر به نظر می‌رسد اصول و ضوابط حرفه‌ای را با توجه به شرایط موجود و اقتضائات روز شناسایی و توصیف کرد و در پی یافتن نسخه‌هایی قابل تطبیق با شرایط موجود برآمد. به گمان بنده حرفه‌ای‌گرایی در روابط عمومی، امروزه با توجه به سه شاخص به بازتعریف نیاز دارد: نگرش، منش و روش.
شاخص «نگرش» یا منظر، نماد نوع نگریستن یک کارشناس روابط عمومی به تمام عوامل دخیل در ارتباطات است. بی‌طرفی و پرهیز از هر نوع نگاه جانبدارانه به سمت مدیریت یا مخاطب، واقع‌نگری و پرهیز از آرمان‌گرایی در تعیین اهداف، یکسان‌نگری و پرهیز از خودپسندی و خودبرتربینی نسبت به دیگر طرف‌های ارتباطی و تعریف و تعیین دقیق چارچوب‌های کاری و پرهیز از کل‌نگری از نتایج نگرش حرفه‌ای در حوزه روابط عمومی هستند.
«منش» نماد رفتار کارشناس و شاخص تعاملات او و متأثر از ویژگی‌های روحی و اخلاقی از یک‌سو و خصوصیات محیط و مخاطبان از سوی دیگر است. شاید بارها این جمله را شنیده باشیم که: «کارشناسان روابط عمومی خود در ارتباط با دیگران مشکل دارند!» درک این مساله آسان است. همان‌طور که یک پزشک انتظار دارد در محیطی پاکیزه و به دور از آلودگی امور شغلی خود را انـجام دهد، متصدیان این حرفه نیز تمایل دارند استاندارهای حرفه‌ای خود را در فضایی آکنده از روابط پاک و سالم حفظ نمایند. ولی واقعیت چیز دیگری است: محیط ارتباطات در جامعه ما بیش از آن که به یک مطب یا اتاق جراحی استرلیزه شباهت داشته باشد، به صحنه جنگ با همه‌ی خشونت‌ها و ناپاکیزگی‌های آن شبیه است. در چنین شرایطی این ویژگی‌های رفتاری یا به قولی منش کارشناسان ارتباطی و قدرت تطابق حرفه‌ای آن‌ها است ـ به نحوی که نه موجب انزوا شود و نه باعث رویکردهای غیراخلاقی ـ که می‌تواند راهگشا باشد!
«روش» نحوه‌ی انـجام کار است که با ابزار کار، فن‌آوری و مهارت در بهره‌گیری آن‌ها ارتباط دارد و اخیراً به شدت تحت تأثیر ویژگی‌ها و امتیازهای محیط مجازی و تکنولوژی‌های نوین ارتباطی قرار گرفته است. این روزها برای ارتقای سطح دانش حرفه‌ای روابط‌عمومی‌ها بیشترین تمرکز بر این بخش است و حتی شاهدیم که بعضی تکنیک‌ها و روش‌های وارداتی که اصولاً تناسب چندانی با بازار کار در ایران ندارند به این حرفه تزریق می‌گردند و فضایی را به وجود آورده‌اند که در آن «مدگرایی ارتباطی دلیل بر حرفه‌ای‌گرایی ارتباطی شده است»؛ در حالی که مهارت در این بخش بی‌بهره از دو مقوله قبل راه به جایی نخواهد برد.
سواد رسانه‌ای (۱۰): پاپاراتزی، چشم چرانی یا روزنامه‌نگاری؟
اطلاع رسانی و ارتباطات /حمیدرضا نـجفی
پاپاراتزی چیست؟ ماجرای آن از کجا آغاز شد؟ معنای آن چیست؟ نقاط قوت و ضعف آن کدام است؟ نقش آن در روزنامه‌نگاری و رابطه آن با عکاسی خبری چیست؟ چه آینده‌ای برای آن متصور است؟ و … پاسخ این پرسش‌ها را در این فیلم ۸ دقیقه‌ای خواهیم یافت.
فیلم (۱): خبر چیست؟ / فیلم (۲): منبع خبر چیست؟ / فیلم (۳): سلسله مراتب خبری چیست؟ / فیلم (۴): روزنامه‌نگارها چگونه تحقیق می‌کنند؟ / فیلم (۵): کسب خبر آری، اما چگونه؟ / فیلم (۶): هزینه تامین خبر / فیلم (۷): یک شبکه اجتماعی یک روزنامه نیست / مقاله (۸): انواع مهارت‌های روزنامه‌نگاری در تلویزیون بین‌المللی TV5MONDE فرانسه / فیلم (۹): تبلیغات در رسانه‌ها
هرکس، همه‌کس است و هیچ‌کس نیست!
اطلاع رسانی و ارتباطات /حمیدرضا نـجفی
به بهانه درگذشت الوین تافلر
در روزگار قدیم انسان‌ها در اجتماعات خود به بهانه‌ای دور آتش، میز یا سفره گرد هم می‌آمدند و چهره در چهره، نگاه‌هایشان را به هم می‌دوختند و گوش به گفته‌های هم می‌سپردند. پیرترها قصه می‌گفتند، جوان‌ترها ماجرای شکار‌ها و رشادت‌هایشان را با آب و تاب تعریف می‌کردند، کودکان با دقت و کنجکاوی غرق توجه به دیگران می‌شدند و زنان جوان در گوش هم نـجوا می‌کردند و می‌خندیدند. پیام در حرکات سر و دست و در کلمات و آواها، در نحوه‌ی ادای آن‌ها، تأکیدات و در شیوه‌ی بُروز احساسات بی‌واسطه بود. ویژگی‌های صوتی و بصری، مثلچروک‌های صورت سالخوردگان، صداهای کلفت و مردانه جوان‌ها، سپیدی دندان‌های بانوان و چشمان شفاف و نگاه‌های براق کودکان، هیچ یک «پیام» نبودند بلکه بخشی از «هویت اجتماعی» اعضا محسوب می‌شدند و آنچه به ارتباطات آن‌ها رنگ و بو می‌بخشید، کارکردهای اجتماعی و نقش اعضا در جامعه بود. در چنین اجتماعی هرچند بعضی محترم‌تر شمرده می‌شدند، اما از آنـجا که دایره‌وار و حلقه‌وار گرد هم بودند، اعتبار همه به عنوان «عضوی از جامعه» با دیگر اعضا یکسان بود؛ طوری که اگر هرکدام حذف می‌شدند، در آن حلقه انسانی سوراخ و شکافی پدید می‌آمد.
اما با افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی این نوع ارتباط کم‌کم از زندگی‌ها رخت بربست و بشریت به عصر رسانه‌های جمعی پانهاد؛ جایی که هویت مبتنی بر کارکرد اجتماعی جای خود را به کارکردهای اجتماعی مبتنی بر انواع هویت های دیداری، شنیداری یا نوشتاری داد. «ارتباطات جمعی» جای «جامعه‌ی ارتباطی» را گرفت و جامعه در پس ارتباطات قرار گرفت و اولویت خود را از دست داد. این ارتباطات بود که فرم گردهم‌آیی‌ها را تعیین می‌کرد. جمعیت‌های بزرگ دیگر نمی‌توانستند حلقه‌های بزرگ بسازند و ردیف و صف جای دایره را گرفت. هرکس که می‌خواست در ارتباط شرکت کند، یا باید پشت تریبون بود، یا در ردیف‌های که جلوی تریبون و رو به سوی آن قرار می‌گرفتند، حضور داشت. دیگر همه همدیگر را نمی‌دیدند. همه یک نفر را می‌دیدند و یک نفر بقیه را! رسانه‌های جمعی بر این آرایش و فرم چینش دامن می‌زدند. تصویر به پشت شیشه‌های تلویزیون‌ها نقل‌مکان کرد؛ به جایی با انواع گریم‌ها، نورپردازی‌ها و صحنه‌پردازی‌ها و به جای یک عنصر هویت‌بخش، به آرایشی برای مشروعیت‌بخشیدن به کارکردهای اجتماعی مبدل شد تا جایی‌که ستاره‌ها می‌توانستند خیلی کارهایی را که دیگران اجازه‌اش را نداشتند، انـجام دهند. صدا در فرستنده‌های رادیویی با مجموعه‌ای از تکنیک‌های صداگذاری درهم‌آمیخت و برای جاذبه، موضوعاتی را مطرح ساخت و روش‌هایی را در ارایه به کار برد که پیشتر در اجتماعات صمیمانه بعید به نظر می‌رسید. دیگر صدا یا تصویر شنونده مهم نبود. هرچه بود، در آستین راوی بود، خواه مجری باشد، خواه هنرپیشه، رئیس‌جمهور یا ستاره تبلیغاتی و اعتبار و احترام فقط به گوینده تعلق داشت. فردیت بی‌معنا شده بود و شنونده‌ها یا بیینده‌ها چیزی نبودند جز «جمع متاثر از پیام» و کم شدن یک یا ده یا صد یا هزاران نفر چندان به چشم نمی‌آمد. در اواخر این عصر، بشریت متوجه فاجعه این نوع ارتباطات و تصمیمات ناشی از «روابط خطی» و هرم‌های قدرت ناشی از آن شد! اعتراضات مختلف شکل گرفت، هیپی‌ها و صلح‌طلبان به میدان آمدند و دورهم‌آیی‌های دایره‌وار قدیمی بازسازی شد، اما راه به جایی نبردند، چراکه در شهرهای پرجمعیت و جوامع صنعتی نمی‌توانست کارکردی داشته باشد.
افزایش بیشتر جمعیت و تبعات آن مثل ظهور کلان‌شهرها ، افزایش بروکراسی، رشد بیکاری، چالش‌های ارتباطی و ... زمینه‌ای شد تا سیل انسان‌ها از لبه دنیا سرازیر شوند و به سمت دیگر آن، یعنی به «دنیای مجازی» بروند و در آن‌جا نیازهای حرفه‌ای، سرگرمی، آموزشی و غیره را جست و جو کنند. در چنین دنیایی ارتباطات نیز دچار تغییر و تحول شد و از فرم جمعی، به «ارتباطات اجتماعی »گرایش پیدا کرد! ارتباطی که به واسطه «اجتماعی شدن» اعتبار می‌یابد و اجتماعی که با ارتباط شروع و با قطع ارتباط پایان می‌یابد. در این روش ارتباط نه گردهم ای حلقوی مصداق پیدا می‌کند و نه دورهمی خطی یا ردیفی، بلکه هر واحد ارتباطی به تبع امکان وب در دسترس مرتب در حرکت و جابجایی است. در دنیای جدید پیام‌ها تصویری شده‌اند، حتی متن! و نه تنها اشخاص، بلکه اعتبار پیام‌ها نیز در گروی ویژگی بصری آن‌هاست (طولانی نباشد، تیتروار باشد، جملات ساده ....). چروک‌ها، خنده‌ها، جوانی و شادابی دیگر هویت بصری اعضا نیستند، بلکه خود به پیام اصلی مبدل شده‌اند و بازگوکننده‌ی کارکردهای اجتماعی اشخاص و وسیله‌ای برای کسب اعتبار اجتماعی آن‌ها شده‌اند. این بار نیز مثل دوره اول، صاحب اثر و مخاطب به یک اندازه اعتبار می‌یابند و مشروعیت اولی در گروی تعداد فالوورها یا طرفداران یا لایک‌ها یا به اشتراک‌گذاری‌هاست، اما چون هرکس می‌تواند عنوان و تصویری مجازی برای خود برگزیند، احترام و تکریم هیچ صاحب اثری تضمین نیست و چه بسا لوده‌ای او را به لطایف الحیل به سخره کشد. اعضای اجتماع، بخصوص تولیدکنندگان محتوا یا توزیع‌کنندگان تصاویر در چنین فضایی «گمان می‌برند»! بود و نبودشان رخنه و شکافی بزرگ در اجتماع پدید می‌آورد، ولی به واقع این‌طور نیست؛ حتی برای صاحب کانال‌ها یا گروه‌های چند ده هزارنفری! بلافاصله ده‌ها کانال یا گروه مشابه بی‌زحمت و دردسر سربرخواهند داشت و اعضای گروه اجتماعی قبلی با یک اشاره روی Join، عضو اجتماع دیگر می‌گردند! عضویت در این اجتماع نه مثل دوره اول، «هرکس» است و نه مثل دوره دوم «همه‌کس (فرستنده) یا هیچ‌کس (مخاطب)». در این دوره «هرکس، همه‌کس است و هیچ‌کس نیست!»
سواد رسانه ای (۹): تبلیغات در رسانه‌ها
اطلاع رسانی و ارتباطات /حمیدرضا نـجفی
رفقای داستان ما مدتی است قصد دارند نشریه ای را منتشر کنند که در آن از مشکلات جوانان شهر و محله حرف بزنند. اما متاسفانه پولی برای این کار ندارند. یکی از آن‌ها پیشنهاد می‌کند این پول را از طریق جذب آگهی و تبلیغات به دست بیاورند. اما آن‌ها در این کار مشکل بزرگی روبرو می‌شوند.... در این فیلم کوتاه به نقش تبلیغات در رسانه‌ها و چالش‌های مرتبط با درج آگهی پی می‌بریم.
فیلم (۱): خبر چیست؟ / فیلم (۲): منبع خبر چیست؟ / فیلم (۳): سلسله مراتب خبری چیست؟ / فیلم (۴): روزنامه‌نگارها چگونه تحقیق می‌کنند؟ / فیلم (۵): کسب خبر آری، اما چگونه؟ / فیلم (۶): هزینه تامین خبر / فیلم (۷): یک شبکه اجتماعی یک روزنامه نیست / مقاله (۸): انواع مهارت‌های روزنامه‌نگاری در تلویزیون بین‌المللی TV5MONDE فرانسه